Frakcje glebowe
Frakcje glebowe odnoszą się do podziału cząstek glebowych według ich wielkości. Klasyfikacja ta jest używana w gleboznawstwie do określenia składu granulometrycznego ziemi, co ma duże znaczenie dla wielu jej właściwości, takich jak zdolność do zatrzymywania wody, przewiewność czy zdolność wiązania składników pokarmowych.
Kamienie – to właściwie niewiele zmienione części skalne o tym samym praktycznie składzie, co skała macierzysta. Mają wielkość ponad 20 mm. Zazwyczaj nie są uwzględniane w standardowej analizie granulometrycznej gleb uprawnych, ale mogą mieć znaczenie w ziemiach skalistych czy żwirowych.
Żwir – to drobniejsze kamienie o wielkości 1-20 mm. Większe cząstki mineralne, które nie odgrywają kluczowej roli w większości procesów glebowych, ale wpływają na strukturę gleby i jej zdolność do przewodzenia wody.
Piasek – zaliczamy tu cząstki wielkości 0,1-1 mm, które składają się głównie z mało aktywnej chemicznie krzemionki. Gruboziarnista frakcja gleby. Gleby bogate w piasek są dobrze przewiewne, ale mają niską zdolność zatrzymywania wody i składników pokarmowych.
Pył – także zbudowany ze związków krzemu, ale o drobniejszych cząstkach – 0,02-0,1 mm. Średnioziarnista frakcja gleby. Ziemie bogate w pył mają lepszą zdolność do zatrzymywania wody niż gleby piaszczyste, ale są bardziej podatne na erozję wodną i wiatrową.
Ił – to najdrobniejsze cząstki gleby zbudowane z glinokrzemianów, nazywane też częściami spławialnymi. Rozmiar cząstek to poniżej 0,02 mm. Drobnoziarnista frakcja gleby. Gleby ilaste mają bardzo dobrą zdolność do zatrzymywania wody i składników pokarmowych, ale mogą być trudne w obróbce i są mniej przewiewne.

Określenie zawartości poszczególnych frakcji w glebie pozwala na klasyfikację ziemi jako piaszczystej, gliniastej, ilastej itp. co z kolei ma wpływ na jej właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne, a także na sposoby jej użytkowania.

Kategorie i grupy gleb
Wyróżniamy następujące kategorie gleb: bardzo lekką, lekką, średnią, ciężką i bardzo ciężką. W każdej z tych kategorii możemy wydzielić grupy i podgrupy. Podział zależy od tego jaki udział procentowy piasku, pyłu i iłu ma konkretna gleba. Z punktu widzenia praktyki rolniczej wiedza czy nasza gleba jest lekka czy średnia jest wystarczająca, by dobrać do niej odpowiednią agrotechnikę, a więc i maszyny uprawowe.

Oto przybliżony podział gleb oparty na ich składzie granulometrycznym.
Gleba bardzo lekka (piaszczysta):
- zawiera ponad 85% piasku
- dobrze przewiewna, szybko wysychająca
- słaba zdolność do zatrzymywania wody i składników pokarmowych
Gleba lekka:
- zawiera 70-85% piasku
- lepsza zdolność zatrzymywania wody niż gleba bardzo lekka, ale nadal słaba
- szybko nagrzewa się w słońcu
Gleba średnia (glina piaszczysta, piasek gliniasty):
- mieszanka piasku, pyłu i iłu; żadna z frakcji nie dominuje
- dobra zdolność do zatrzymywania wody i składników pokarmowych
- umiarkowana przewiewność
Gleba ciężka (glina):
- zawiera 35-60% iłu
- bardzo dobra zdolność do zatrzymywania wody i składników pokarmowych
- słabo przewiewna, trudna w obróbce, zwłaszcza gdy jest mokra
Gleba bardzo ciężka (ił):
- zawiera ponad 60% iłu
- najlepsza zdolność do zatrzymywania wody i składników pokarmowych
- ryzyko stagnacji wody, trudna w obróbce

Przykład określenia gleby na podstawie zwartości poszczególnych frakcji
Oznaczenie ilościowe poszczególnych frakcji przeprowadza np. stacja chemiczno-rolnicza. Im mniej frakcji iłowej i pyłowej, tym lżejsza będzie gleba. Jeśli nasza ziemia ma przykładowo 56% piasku, 30% pyłu i 14% iłu to należeć będzie do grupy agronomicznej glina zwykła. Jest to zatem gleba ciężka (patrz schemat „trójkąt Fereta”).

Oto kilka głównych obszarów, w których skład granulometryczny wpływa na praktyki uprawy gleby:
Retencja wody:
- gleby piaszczyste mają słabą zdolność zatrzymywania wody, co czyni je podatnymi na suszę. Wymagają one częstego nawodnienia, ryzyko zastoju wody jest niskie.
- gleby gliniaste zatrzymują dużo wody, co może być korzystne w warunkach suchych, ale równie dobrze może prowadzić do zastoju wody i zagrożenia dla korzeni roślin w przypadku nadmiernej wilgotności.

Przewiewność:
- gleby piaszczyste są dobrze przewiewne, co sprzyja wymianie gazowej korzeni.
- gleby ilaste mogą być mniej przewiewne, co zwiększa ryzyko chorób korzeni i niewłaściwej wymianie gazowej.

Obróbka gleby:
- gleby piaszczyste są łatwe w obróbce niezależnie od poziomu wilgotności.
- gleby ilaste są trudne w obróbce, zwłaszcza gdy są mokre. Mogą stać się bardzo twarde gdy wyschną.

Dostępność składników pokarmowych
- Gleby piaszczyste mają tendencję do szybkiego przemywania składników pokarmowych, co wymaga częstszego nawożenia.
- Gleby ilaste zatrzymują składniki pokarmowe lepiej, ale mogą wiązać niektóre składniki w sposób trudno dostępny dla roślin.

Temperatura gleby
- Gleby piaszczyste szybciej się nagrzewają wiosną, co może być korzystne dla wczesnych upraw.
- Gleby gliniaste nagrzewają się wolniej, co może opóźniać wiosenny siew i kiełkowanie.

Erozja
- Gleby piaszczyste są mniej podatne na erozję wodną niż gleby średnie czy gliniaste, ale mogą być bardziej podatne na erozję wiatrową.
- Gleby gliniaste są bardziej podatne na erozję wodną, zwłaszcza gdy są pozbawione roślinności okrywowej.

Skład granulometryczny gleby, określający zawartość poszczególnych frakcji mineralnych ma kluczowe znaczenie dla wielu aspektów związanych z uprawą roślin i doborem maszyn rolniczych do jej uprawy. Zrozumienie składu granulometrycznego ziemi na danym obszarze pozwala rolnikowi dostosować praktyki uprawy w celu maksymalizacji plonów i ochrony gleby. Obejmuje to decyzje dotyczące nawadniania, obróbki ziemi, nawożenia, wyboru roślin i innych praktyk agrotechnicznych.

Terminologia
Skała macierzysta – zewnętrzna warstwa skorupy ziemskiej, która pod wpływem procesu glebotwórczego daje tworzywo mineralne gleby.
Cząstki spławialne – frakcja granulometryczna glebowych ziaren mineralnych obejmująca cząstki o średnicy mniejszej niż 0,02 mm (0,01 mm).