Założenia EZŁ w rolnictwie – różne strategie, podobne działania
Z praktycznego punktu widzenia sprostanie wymogom obydwu strategii EZŁ („od pola do stołu” oraz na rzecz bioróżnorodności) polega na podjęciu podobnych działań. To dla rolników dobra wiadomość. Jakie są główne założenia tych strategii?

„Od pola do stołu”
Pierwsza z nich oznacza stworzenie sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego poprzez np. rolnictwo ekologiczne czy rolnictwo precyzyjne. Nadmiar składników pokarmowych (czyli przesadne nawożenie) przyczynia się do zanieczyszczenia wody, gleby i powietrza, więc bezpośrednio wpływa na zmniejszenie różnorodności biologicznej i ocieplenie klimatu. Z tego powodu UE kładzie bardzo duży nacisk na racjonalizację gospodarki nawozowej w rolnictwie. Ekologizacja rolnictwa, w tym zmniejszenie strat składników pokarmowych o co najmniej 50% przy jednoczesnym niedopuszczeniu do pogorszenia żyzności gleby to ograniczenie stosowania nawozów o minimum 20%.

Aż 40% budżetu WPR (wspólnej polityki rolnej) w latach 2021-2027 zostało przeznaczone na działania na rzecz poprawy klimatu i ochrony środowiska, co ma wpływ na krajowe plany strategiczne. Powinny one realizować strategię „od pola do stołu” poprzez nagradzanie rolników za lepszą realizację celów środowiskowych i klimatycznych, w tym zarządzanie węglem w glebie i składowanie go oraz za lepszą gospodarkę składnikami odżywczymi w celu podniesienia jakości wody i ograniczenia emisji.

Strategia na rzecz bioróżnorodności
Druga strategia zakłada m.in., że co najmniej 10% użytków rolnych powinno zawierać elementy krajobrazu o wysokiej różnorodności. Mogą to być np. strefy buforowe, które podlegają płodozmianowi lub nie, ugory, żywopłoty, drzewa nieprodukcyjne, stawy itp. Jakie korzyści z tego wynikają? Takie nieużytkowane rolniczo obszary pochłaniają dwutlenek węgla, zapobiegają erozji i ubożeniu gleby, filtrują powietrze i wodę, a także pozytywnie wpływają na przystosowanie do zmian klimatycznych.

Wzmocniona „zielona architektura” w unijnej WPR
I filar WPR wiąże się z wymaganiami i zachętami wobec rolników, które mają za zadanie m.in. zmniejszać szeroko pojętą degradację środowiska naturalnego. System warunkowości obejmuje normy dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska, czyli tzw. normy GAEC. Jedna z nich, GAEC-7, zobowiązuje beneficjentów WPR do zapewnienia okrywy roślinnej w najbardziej wrażliwym okresie (od 1 listopada do 15 lutego). Ochronę gleby na gruntach ornych mogą stanowić:

- mulcz
- resztki pożniwne
- ściernisko
- uprawy ozime
- a w międzyrzędziach – rośliny wieloletnie z okrywą roślinną lub ściółką.

I filar WPR oprócz stawiania wymagań oferuje również wsparcie dla rolników wdrażających ekoprogramy (inaczej ekoschematy). Stosowanie uprawy uproszczonej, która przeciwdziała przesuszeniu i erozji gleby oraz sprzyja zachowaniu jej naturalnej struktury wiąże się z korzyściami finansowymi:
- dodatkową płatnością do podstawowego wsparcia dochodu
- rekompensatą za część/całość poniesionych dodatkowych kosztów albo utraconych dochodów.

Uprawy uproszczone to m.in. uprawa konserwująca bezorkowa z mulczowaniem, a także pasowa i zerowa.

Jak realizować założenia EZŁ w rolnictwie?
Jak polskie gospodarstwa rolne mogą osiągnąć cele EZŁ? M.in. przez wprowadzanie innowacji, również technologicznych, które pozwolą na wzrost udziału rolnictwa ekologicznego i precyzyjnego, a także uproszczeń uprawowych. Założenie to można zrealizować np. przez właściwie prowadzoną uprawę ścierniskową, która przyczynia się do wytworzenia próchnicy i poprawy żyzności gleby. Gospodarstwa, które oprócz uprawy roli prowadzą również hodowlę, mogą (a nawet powinny) wdrożyć rozwiązania związane z obiegiem zamkniętym. Chodzi np. o wykorzystanie obornika, gnoju i/lub gnojowicy do nawożenia pól. Wzrost samowystarczalności gospodarstwa doskonale wpisuje się w założenia EZŁ.

Innym działaniem promowanym przez strategie EZŁ jest dążenie do zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń na rzecz nietoksycznego środowiska. Rolnictwo wytwarza na tym polu (dosłownie i w przenośni) presję środowiskową, co ma związek ze stosowaniem przemysłowych środków ochrony roślin. Wszelkie zabiegi ograniczające używanie nawozów mineralnych czy pestycydów pozwalają na osiągnięcie celów unijnych.

Nie bez znaczenia jest także cel ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w sektorze transportu aż o 90% do 2050 r. (tzw. inteligentna mobilność). Póki co elektryczne maszyny rolnicze nie są jeszcze dostępne, zwłaszcza dla dużych gospodarstw (choć pojawiają się prototypy maszyn do prac wymagających małej mocy zasilane alternatywnymi źródłami energii, np. ciągniki elektryczne do upraw sadowniczych). Nie oznacza to bynajmniej, że rolnicy nie mogą niczego poprawić! Warto chociażby zadbać o to, aby za pomocą kombinacji agregatów lub stosowania uprawy uproszczonej ograniczyć liczbę przejazdów po polu do minimum – a tym samym zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń do atmosfery.

Jakie wyzwania stoją przed polskim rolnictwem w kontekście EZŁ?
EZŁ zakłada, że 25% użytków rolnych w UE zostanie przeznaczone na rolnictwo ekologiczne. Mimo że w przypadku polskich gospodarstw rolnych cel został znacząco złagodzony, w dalszym ciągu pozostaje to zadaniem ambitnym. Polski plan strategiczny WPR zatwierdzony przez Komisje Europejską na lata 2023-2027 zakłada, że gospodarstwa ekologiczne będą zajmować 7% użytków rolnych. Rolnicy zainteresowani przejściem na taki model gospodarstwa mogą liczyć na wyższe dopłaty.

Strategie Europejskiego Zielonego Ładu, a rolnictwo – podsumowanie
Realizacja założeń Europejskiego Zielonego Ładu to zarówno możliwości, jak i wyzwania. Niestety, w świadomości polskich rolników w najbliższym czasie prawdopodobnie będą dominować te drugie. Zmiana myślenia o środowisku i klimacie stanowi podstawę do modernizacji gospodarstw oraz sposobu prowadzenia działalności rolniczej. Jednak gdy w świadomości rolników długofalowe korzyści wynikające z ochrony środowiska i bioróżnorodności zaczną przeważać nad ubolewaniem nad koniecznością ponoszenia kosztów, realizacja EZŁ stanie się czymś zupełnie naturalnym i pożądanym.